Yapay zeka kullandığını itiraf etmek genelde iki tepkiden birini alır: Coşkulu bir “Teknoloji harika değil mi???” ya da geleceğin Her filmine benzeyeceğinden korkan birinden gelen kuşkulu bir göz devirme.
Ben de eskiden ikinci gruba daha yakındım, ta ki geçen çarşamba gecesine kadar. Gürültücü komşularım saat 01.00’de cümbür cemaat bir buluşma düzenlemeye karar verdiğinde. İhtiyacım olan şey bir mesaj taslağıydı— “Sessiz olur musunuz?”u daha nazik ve toplumsal olarak kabul edilebilir bir şekilde iletmenin ve sonraki asansör karşılaşmamızın tuhaf geçmesini engellemenin yolu. Bu yüzden çaresizce, son bir umut olarak ChatGPT’ye başvurdum. Uzun lafın kısası? Artık gece geç saatlerde gürültü yok ve hala gayet iyi anlaşıyoruz.
Yapay zekânın hayatlarımızı mahvedebileceği tüm yollar hakkında bolca konuşma oldu (merak etme, bu konuya da gireceğiz), ama bu şaşırtıcı derecede işe yarar an bana şu soruyu sordurdu: Peki, ChatGPT başka ne konularda işe yarayabilir? Elbette, uzun süreli bir ilişkiyi bitirip bitirmeme ya da mevsimsel depresyonumu nihayet nasıl “düzelteceğim” gibi karmaşık varoluşsal soruları bir algoritmanın çözmesini beklemem. Ama konu rahatsız edici gündelik konuşmalara geldiğinde, belki de—sadece belki—bir potansiyeli olabilir.
Her daim meraklı bir gazeteci olarak, ben de kendi ilişki ikilemlerimden birkaçını ChatGPT’ye yöneltmeye karar verdim, bakalım ne tür tavsiyeler verecek. Ardından bu önerilerin ne kadar sağlam olduğunu görmek için gerçekten nitelikli, etten kemikten terapistlere danıştım. Ve son olarak, ChatGPT’nin yanıtlarını 1’den 10’a kadar bir ölçekle değerlendirdik. İşte yapay zekânın, zor ve garip durumlarda doğru kelimelerle bize yardımcı olma konusunda gerçekten umut vadettiği anlar—ve sınıfta kaldığı yerler
Soru: Partnerime, onu darlamadan ya da kontrol etmeye çalışıyormuş gibi görünmeden biraz daha düzenli olmasını nasıl söyleyebilirim?
ChatGPT yanıtı: “Merhaba, kısaca bir şey konuşabilir miyiz? Son zamanlarda etraftaki dağınıklık beni biraz bunaltıyor—çok büyük bir mesele değil ama üstümde bir yük oluşturuyor. İkimizin dağınıklığa karşı toleransının farklı olduğunu tamamen anlıyorum ve kesinlikle mükemmel olmanı beklemiyorum. Ama ikimizin de ortalığı biraz daha derli toplu tutmaya özen göstermesi benim için çok şey ifade ederdi. Bence bu, ikimiz için de ortamı daha güzel hissettirebilir.”
Terapistin yorumu: Bu yanıt “fena değil,” diyor Los Angeles’taki Sagebrush Psychotherapy’nin sahibi ve kurucusu, evlilik ve aile terapisti Ciara Bogdanovic, SELF’e verdiği demeçte. Karşı tarafın bakış açısını kabul etme konusunda iyi bir iş çıkarıyor.
“Fakat bunun çok da etkili bir şekilde yapıldığını düşünmüyorum,” diye ekliyor Bogdanovic. Örneğin, “biraz daha özen göstermek” gibi ifadeler fazlasıyla belirsiz. “Net ve açık olmadığınızda sonuç almak zordur,” diyor ve bunun yerine meseleyi daha açık bir şekilde ifade etmenizi öneriyor. Partnerinizden doğrudan çamaşırları katlayıp kaldırmasını isteyin ya da bulaşıkların örneğin 24 saat içinde yıkanmasının sizi memnun edeceğini açıkça belirtin. Ne kadar doğrudan olursanız, görmek istediğiniz değişimi yaşama olasılığınız o kadar artar.
Puan: 6.5/10
Soru: Ev sahibim kirayı artırdı ve ben bu artışı düşürmenin ya da en azından mevcut fiyatta tutmanın bir yolu olup olmadığını sormak istiyorum. Bu konuda en iyi yanıt ve yaklaşım ne olur?
ChatGPT yanıtı: Merhaba [Ev Sahibinin Adı], Yaklaşan kira artışıyla ilgili bilgilendirme için teşekkür ederim. Maliyetlerin arttığını anlıyorum, ancak yeni fiyat konusunda herhangi bir esneklik olup olmadığını ya da kirayı mevcut seviyede tutmanın bir yolunu öğrenmek istedim. Burada yaşamaktan gerçekten keyif aldım ve her zaman zamanında ödeme yapmaya, mülke iyi bakmaya özen göstererek güvenilir ve saygılı bir kiracı olmaya çalıştım. Eğer bu artışı yeniden gözden geçirme ya da belki daha küçük bir artış konusunda pazarlık yapma imkânı varsa, bunu gerçekten çok takdir ederim. Seçenekleri konuşmaya açık olup olmadığınızı lütfen bana bildirin. Eğer bir çözüm bulabilirsek burada uzun vadeli olarak yaşamaya devam etmek isterim. Vaktiniz ve anlayışınız için tekrar teşekkürler!
Terapistin yorumu:
“ChatGPT’nin en iyi performansı genelde bu tür orta düzey ilişkilerde oluyor,” diyor Illinois, Alton’daki OSF Healthcare’de klinik psikolog olan Ari Lakritz, PsyD, SELF’e verdiği röportajda. “Yani gerçek anlamda yakın arkadaş ya da aileden olmayan, ama yine de kibar bir ilişki içinde olduğumuz insanlarla kurulan ilişkilerde.” ChatGPT’nin bu yanıtı, insan terapistlerin standartlarına göre saygılı, kendine güvenen ve profesyonel bulunuyor. Ancak bu mesajın en etkili şekilde karşılık bulması için ev sahibinize yüz yüze ya da telefonda iletmeniz daha iyi olur. “İnsanlar yüz yüze konuşmalarda genellikle daha anlayışlı ve empatik olurlar, telefonda bu etki biraz daha azdır,” diye ekliyor. Yani bu mesajı doğrudan e-postanın gövdesine kopyalayıp yapıştırmak belki de en iyi yöntem olmayabilir.
Puan: 9/10
Soru: Uzun zamandır iletişim kurmadığım bir arkadaşımla yeniden bağlantı kurmak istiyorum. Aradan yıllar geçti, yani bu mesaj oldukça beklenmedik olacak. Ne söyleyebilirim ki hem doğal dursun hem de garip olmasın?
ChatGPT yanıtı: Selam, uzun zaman oldu biliyorum ama yakın zamanda aklıma geldin ve sadece merhaba demek istedim. Nasıl olduğunu merak ediyorum ve eğer senin için de uygunsa bir ara sohbet etmeyi çok isterim—hiçbir baskı yok, sadece ulaşmak istedim. Umarım her şey yolundadır :)
Terapistin yorumu: Dr. Lakritz’e göre, bu tür durumlar yapay zekânın hâlâ insanların gerçekten nasıl konuştuğunu tam olarak yakalayamadığı anlardan biri. “Bu çok genel bir mesaj gibi geliyor,” diyor. Bunun yerine, “Mesajı kişiselleştirmek için ortak bir anı ya da şakayla başlardım,” diye öneriyor. Mesela şöyle kısa bir mesaj olabilir: “Eski happy hour mekânımıza denk geldim, seni hatırlattı,” ya da birlikte güldüğünüz klasik bir meme ile giriş yapabilirsiniz. Ve sadece girişle yetinmeyin: “Mesajda bir devam ya da net bir sonraki adım görmek isterim,” diye ekliyor. “Onların yaşadığı şehre mi geleceksiniz ve buluşmak mı istiyorsunuz? Yoksa bir telefon görüşmesi mi ayarlamak istiyorsunuz?” O kişisel, nostaljik dokunuş + netlik = gerçekten yeniden bağlantı kurma şansınızın çok daha yüksek olması demek.
Puan: 4/10
Soru: Bir arkadaşımı, grupça takıldıkları etkinliğe beni de davet etmelerini istediğimi nasıl söyleyebilirim ki hem kendimi dayatmış gibi olmayayım hem de muhtaç görünmeyeyim? Yoksa hiçbir şey söylememek daha mı iyi olur?
ChatGPT yanıtı: Bir şey söyleyip söylememeniz biraz da şu faktörlere bağlı:
Eğer içinizde kalacak kadar canınızı sıkıyor ama büyük bir mesele hâline gelmediyse, durumu düşük baskılı ve farkındalıklı bir dille şöyle ifade edebilirsiniz: “Hey, geçen gece hep birlikte takıldığınızı gördüm—eğlenceli görünüyordu! Eğer yer olursa bir dahakine ben de gelmeyi çok isterim. Hiç baskı yok, sadece herkesi görmeyi özledim!”
Terapistin yorumu: New York City’deki Madison Park Psychotherapy’nin kurucusu ve klinik direktörü olan Jordan Conrad, PhD, LCSW’ye göre bu öneri oldukça sağlam.
Suçlama ya da doğrudan yüzleşme gibi tepkilere hemen geçmeden durumu ele alıyor.
Ancak gerçek ve nitelikli bir terapistin fark yaratacağı yer, bu dışlanmışlık ya da “kaçırma korkusu (FOMO)” duygularına hemen bir çözüm bulmaya çalışmadan önce, sizi bu duyguların kökenine inmeye teşvik etmesidir.
“Bir terapist sizi sadece doğru yanıtı bulmaya ya da bu durumu güzelce ifade etmeye yönlendirmez,” diyor Dr. Conrad SELF’e verdiği röportajda. “Sizi asıl rahatsız eden şeyin ne olduğunu keşfetmenizi ister.” Bu, söz konusu grup dinamiğiyle ya da kendi güvensizliklerinizle ilgili olabilir. Böylece uzun vadede gerçekten neye ihtiyaç duyduğunuz konusunda daha net olabilirsiniz; bu ister daha güçlü bir aidiyet duygusu olsun, ister bu ‘arkadaşlık’ hakkında gerçekçi bir değerlendirme yapma ihtiyacı.
Puan: 7/10
Soru: Özellikle de çok yakın olmadığım bir arkadaşın arkadaşıysa, birinin yemeğin kendi payını bana göndermesini istemek bana rahatsız edici geliyor. Parayı hatırlatmak istiyorum ama baskıcı ya da parayı sorun eden biri gibi görünmeden. Bunu nasıl yapabilirim?
ChatGPT yanıtı: Selam! Geçen akşamki yemekle ilgili kısaca bir şey söylemek istedim. Senin payını ben ödemiştim, tutarı XX tuttu. Acele değil ama fırsatın olunca gönderirsen sevinirim!
Terapistin yorumu: Bogdanovic’in hastalarına öğrettiği becerilerden biri—ve ChatGPT’nin burada tam olarak başaramadığı şey—ihtiyacınızı özgüvenle dile getirmek. “Ben hastalarıma doğrudanlık, ama aynı zamanda saygı ve nezaketle iletişim kurmayı öğretiyorum,” diyor. Bu nedenle, isteğinizi “fırsatın olunca” ya da “acele yok” gibi yumuşatıcı ifadelerle sunmak, mesajınızın etkisini azaltıyor. Yani lafı dolandırmayı bırakıp doğrudan söyleyin: “Hey, yemekteki kendi payını bana gönderir misin lütfen? Tutar [X TL]. Teşekkürler!” “Bu senaryoda suçluluk hissetmeye hiç gerek yok,” diye belirtiyor Bogdanovic. “Biri size borçlu. Siz hatırlatırsınız, o da öder. Devam edersiniz.”
Puan: 3/10
Soru: Tırnak teknisyenime, aslında sonucu hiç beğenmediğimi ve yeniden yapmasını isteyip istemeyeceğini nasıl söyleyebilirim? Ayrıca bahşiş vermekten ve küçük bir ayarlama için kısmen ödeme yapmaktan memnuniyet duyarım ama baştan sona yeni bir manikür için tam ücret ödemek istemiyorum çünkü zaten başta istediğim şeyi alamadım.
ChatGPT yanıtı: Merhaba, bugün ayırdığın zaman için gerçekten teşekkür ederim ama dürüst olmak istiyorum, tırnaklarımın sonucu beni pek mutlu etmedi. Konuştuğumuz şeyle tam olarak örtüşmedi gibi geldi. Onları düzeltmeyi düşünür müsün? Tekrar bahşiş vermekten ve ek ürün masraflarını karşılamaktan memnuniyet duyarım ama başta istediğim gibi olmadığı için yeni bir setin tamamı kadar ödeme yapmak zorunda kalmadan bir çözüm bulabileceğimizi umuyorum.
Terapistin yorumu: Görüştüğümüz insan terapistlerden bu yanıt onay aldı. (Tabii karşı tarafın gerçekten talimatlarınızı göz ardı ettiğini varsayarsak—yani randevu boyunca sessiz kalıp sonradan gizlice nefret ettiğiniz bir sonuçla karşılaşmadıysanız ya da baştan ne beklediğinizi açıkça ifade etmediyseniz.) “Bu yanıt, karşı tarafın emeğini saygılı bir şekilde kabul ediyor ve orta yolu bulmayı teklif ediyor,” diyor Dr. Lakritz. “Ve bu, kendine güvenen bir iletişimin mükemmel bir parçası.”
Puan: 9.5/10
Soru: Arkadaşımın partnerini sevmiyorum. Ortada apaçık kırmızı bayraklar yok ama aralarındaki ilişki fazlasıyla bağımlı görünüyor ve onunla konuşma tarzı çoğu zaman küçümseyici. Bence arkadaşım daha iyisini yapabilir (ve daha iyisini hak ediyor). Ona bir şeyler söylemeyi çok isterdim ama bunu yapmalı mıyım? Partneriyle olan ilişkisi benim meselem mi, onun ona pek iyi davranmadığını düşünsem bile?
ChatGPT yanıtı: Eğer bir şey söylemeye karar verirsen:
Terapistlerin yorumu: “Bu durumda kendinize şu soruyu sormanız gerekir: Bu konu uğruna arkadaşlığı riske atmaya hazır mısınız?” diyor Dr. Conrad. “Eğer fiziksel ya da duygusal bir istismar söz konusuysa, o riske girmeye değer. Ama partneri sadece ukala ve berbat biri ise, bunu dile getirmek çok daha zor bir mesele.”
Bu durumda hem Dr. Conrad hem de Bogdanovic, tanık olduğunuz somut bir şeye atıfta bulunmanızı öneriyor. Sonra, bu durumla ilgili kendi duygularınızı anlatmak yerine, arkadaşınızın kendisini nasıl hissettiğini sorun: “Selam, partnerin seni tersledi gibi geldi ve bu seni nasıl etkiledi, emin olamadım. İyi misin? Genelde de seninle böyle mi konuşuyor?” “Arkadaşınızın bakış açısına saygı göstermek, kendi düşüncelerinizi ona dayatmaktan daha önemlidir,” diyor Bogdanovic. “İronik ama eğer bunu yapmazsanız, siz de onu küçümsemiş olursunuz.”
Puan: 6/10
Soru: Gerçekten hiç havamda olmadığım için bir planı iptal etmem gerekiyor ama o kadar son dakikaya kaldı ki biraz kabalık gibi hissediyorum. Doğal bir şekilde ekmeyi nasıl söyleyebilirim ki onları fazla kızdırmayayım? Durumumu da fazla açıklamak istemiyorum.
ChatGPT yanıtı: Hey, bunu bu kadar son dakikada yaptığım için gerçekten üzgünüm ama bu akşam plan için kendimi hazır hissetmiyorum ve bu seferlik pas geçmem gerekecek. Kızgın olmanı anlayabilirim—seni görmeyi ben de çok istiyordum ve iptal etmek zorunda kalmaktan nefret ediyorum. Yakında yeniden plan yapalım mı?
Terapistin yorumu: Doğru kelimeleri seçersen sevdiğin birini üzmeden bir durumu idare edebilirsin diye bir düşünce var ama bu pek gerçekçi değil—ve bu, yapay zekânın gözden kaçırdığı bir şey. “ChatGPT burada büyük bir hata yapıyor çünkü arkadaşınızı kızdırabileceğinizi kabul etmiyor,” diyor Dr. Lakritz. “Bunu tamamen aşmanın bir yolu yok.”
Özür mesajının kusursuz biçimini aramak yerine, Dr. Lakritz dürüst olmaya yönelmenizi öneriyor. Bu, “İşimde gerçekten kötü bir gün geçirdim ve biraz yalnız kalmaya ihtiyacım var” ya da “Kendimi pek iyi hissetmiyorum, dinlenmem gerek” gibi net ifadeler olabilir. “Arkadaşınız, özürlerin içine saklanmış belirsiz bir açıklamadan ziyade dürüstlüğü muhtemelen daha çok takdir eder,” diyor.
Puan: 4/10
Yapay zekânın potansiyelini inkâr etmek zor. ChatGPT gibi çevrim içi platformlar anında, uygun fiyatlı destek sunabiliyor—hem de 7/24 (evet, herkesin uyuduğu o sabah 2 sularında bile, kafan bir milyon soruyla meşgulken). “Duygusal olarak zorlandığımızda mantıklı düşünmek zor olabilir,” diyor Bogdanovic. “ChatGPT bu noktada daha nötr, mantıklı bir dil önererek bizi yeniden dengeleyebilir.” (Bu arada, bir ruh sağlığı krizi yaşıyorsanız ve yüz yüze yardım erişiminiz yoksa, en iyisi ChatGPT yerine 988 Yardım Hattı’nı aramak olur—bu konuda daha fazla bilgiyi buradan okuyabilirsiniz.)
Ancak, yapay zekâ bir gün gerçekten bir insan terapistin yerini alabilir mi sorusu daha karmaşık—ve kolaylık meselesi bir yana, duygusal destek için AI’ye güvenmeden önce dikkate alınması gereken pek çok geçerli endişe var. Birincisi, AI’nin sunduğu öneriler tamamen sizin verdiğiniz bilgilere dayanır—yani bir sohbet robotu sizin uzun vadeli ilişki geçmişinizi, iletişim tarzınızı ya da durumunuzu özel kılan bireysel nüansları bilmez.
Tüm bunlar ise bir insan terapistin dikkat edeceği detaylardır.
Dr. Lakritz, sonuçları teknik olarak kişiselleştirip iyileştirebileceğinizi söylüyor—örneğin, “Bu çok resmi oldu, bunu daha sohbet havasında yaz” gibi geri bildirimler vererek ya da “Hayır, bu arkadaşım kesinlikle yüzleşmelerden nefret eder” gibi bağlam ekleyerek. Ama yine de yapay zekâ hedefi kaçırabilir: Amerikan Psikoloji Derneği’ne göre, bir sohbet robotunun sunduğu genel tavsiyelere körü körüne uymak tehlikeli olabilir; çünkü bu, uygunsuz ya da daha da kötüsü, gerçekten zararlı bir yönlendirme anlamına gelebilir.
Peki, yapay zekânın taklit edemediği başka ne var? Belki de en önemlisi: Bir terapistle çalışırken zamanla gelişen çatışma çözme becerisi. “Pek çok insan terapinin birkaç soru sorup yanıt almakla ilgili olduğunu düşünüyor,” diyor Dr. Conrad. “Oysa iyi bir terapist bundan çok daha etkileşimlidir.” Size kötü alışkanlıkları kıracak doğru soruları sorar (örneğin, her şey yolundaymış gibi davranmak yerine ihtiyaçlarınızı dile getirmeyi öğrenmek gibi) ya da daha açık ve savunmasız olmayı geliştirmenize yardımcı olur—ve bunlar zaman ve pratik gerektiren becerilerdir.
Yani evet, ChatGPT gelecekte de hayatımızda kalacak gibi görünen pratik bir araç olabilir. (Yarı kibar şikayet mesajları yazmak için kesinlikle tekrar kullanacağım.) Ama ne kadar gelişmiş olursa olsun, hiçbir yüksek teknoloji algoritması; bizim son derece insani ilişkilerimizi, ne kadar garip, rahatsız edici ya da karmaşık olurlarsa olsunlar, anlamlandırarak içinden geçmenin getirdiği kişisel gelişimin yerini tutamaz.
BU İÇERİK İLK OLARAK SELF MAGAZINE WEB SİTESİNDE YAYINLANMIŞTIR.
