Güneş zehirlenmesi için yılın en muhtemel zamanı. Ülkenin çoğu yerinde, yazın etkisini en yoğun yaşattığı zamanlarda dışarı çıkmak saunaya girmek gibi hissettiriyor. Dışarıda yemek yapmak, tenis oynamak ya da sadece köpeği gezdirmek için sıcağa göğüs germek, herkesin, güneş zehirlenmesi olarak da adlandırılan aşırı güneşe maruz kalıp kalmayacağına sebep olur mu diye merak etmesine neden oluyor.
Tabii ki, ciddi UV ışınları altındayken güneş kremi sürmeli ve cildinizi korumalısınız. Ancak bir yandan da herkes kötü bir güneş etkisiyle nasıl başa çıkacağını bilmeli ve sıcak çarpması belirtilerine aşina olmalı.
İçinde “zehir” kelimesi geçen her şey oldukça uğursuzdur. Ancak güneş zehirlenmesi ciddi bir durum olsa da teknik olarak teşhis edilemez. Case Western Reserve Üniversitesi'nde dermatoloji yardımcı doçenti olan Rosanne Paul, güneş zehirlenmesinin gerçek bir tıbbi terim olmadığını, ancak grip gibi viral bir hastalığa benzer semptomlarla vücutta sistemik bir reaksiyona neden olan şiddetli bir güneş yanığı olarak anlaşıldığını açıklıyor. “UV ışınları sizi 'zehirlemiyor', ancak güneş zehirlenmesi cildin zarar görmesi ve su kaybına neden olması anlamına geliyor” diyor.
Dermatolog ve Sandia Dermatology'nin kurucusu Deeptej Singh de güneş zehirlenmesini şiddetli güneş yanığı olarak tanımlıyor. Güneş zehirlenmesinin, güneş yanıklarıyla ilişkili kızarıklık, rahatsızlık ve soyulan cildin ötesine geçtiğini açıklıyor. Bu semptomların yanı sıra cildinizin nasıl göründüğüyle ilgisi olmayan başka semptomları da içerir. Güneş zehirlenmesinin belirtileri arasında baş ağrısı, ateş, mide bulantısı, baş dönmesi ve hatta ruhsal durum değişikliği yer alabilir.
Hilton Head Island'daki The Fraum Center'ın ortak sahibi ve Başhekimi olan Heather Hinshelwood, güneş zehirlenmesinden payına düşeni almış. Hayatı boyunca güneşin yoğun olduğu bölgelerde yaşamakla kalmamış (Florida, Güney Kaliforniya ve Güney Carolina dahil), aynı zamanda Afganistan'da görev yapmış eski bir deniz piyadesiymiş. “Aşırı güneşe maruz kalma ve bunun komplikasyonları, orduda ve burada Güney'de sürekli mücadele ettiğimiz bir şey” diyor.
“Güneş zehirlenmesi sıcak yaralanmasından kaynaklanabilir ve sıcak çarpmasını da içerebilir”
Dr. Hinshelwood, birçok insanın güneş zehirlenmesi hakkında fark etmediği bir şeyin, bunun her zaman güneş yanığı olmayı içermediği olduğunu söylüyor. Cildiniz uygun giysiler ve SPF ile iyi korunmuş olabilir, ancak sizi etkileyen şey saf sıcaklıktır. “Güneş zehirlenmesi sıcak yaralanmasından kaynaklanabilir ve sıcak çarpmasını da içerebilir” diyor. Sıcak çarpması, vücut aşırı ısındığında ve çekirdek sıcaklığı 40 derecenin üzerine çıktığında meydana gelir. Belirtileri arasında zonklayıcı bir baş ağrısı, kafa karışıklığı, mide bulantısı, baş dönmesi, bayılma ve hızlı kalp atışı yer alır. Ve ölümcül boyuta ulaşabilir.
Doktorlar, güneş zehirlenmesinin bir spektrumda yer aldığını; bazen hafif, bazen de şiddetli olabileceğini açıklıyor. Dr. Singh, “Su toplaması hafif güneş zehirlenmesinin bir işaretidir” diyor. Ancak bunun ciddi olmadığı anlamına gelmediğini vurguluyor. “Bu büyük bir mesele çünkü hayatınızın herhangi bir noktasında tek bir kabarcıklı güneş yanığı bile ömür boyu cilt kanserine yakalanma riskinizi artırır” diyor. Bu durum, erkeklere kadınlardan çok daha yüksek oranda melanom teşhisi konulduğu düşünüldüğünde özellikle önemlidir.
Herkesin güneş zehirlenmesine yakalanma olasılığı varken, Dr. Singh bazı insanların daha fazla risk altında olduğunu söylüyor. Buna açık renkli cilde, gözlere ve saçlara sahip kişiler de dahildir. Kseroderma pigmentozum (yüksek cilt hassasiyeti) adı verilen genetik bir rahatsızlığı olan bireyler ise daha fazla risk altındadır. Ayrıca: Dr. Singh, “Kendilerini güneş yanığına daha yatkın hale getiren bazı ilaçları alan kişiler ile bebekler ve küçük çocuklar daha fazla risk altında olma eğilimindedir” diye ekliyor.
Elbette kimse güneşten zehirlenmek istemez, ancak muhtemelen tüm yazınızı kapalı alanlarda geçirmek istemezsiniz. Peki, sınırdaki seviye nedir? Güneşte ve sıcakta ne kadar zaman geçirmek buna neden olur? Dr. Hinshelwood, bir kişinin güneş zehirlenmesine yakalanmadan dayanabileceği ısı ve güneş miktarının büyük ölçüde değiştiğini söylüyor. Örneğin, sıcağa alışkın olan biri, daha ılıman bir iklime alışkın olan biri kadar kolay güneş zehirlenmesine yakalanmayacaktır.
“Güneş zehirlenmesine yakalanmak için gereken maruz kalma süresi enleme, rakıma ve cildin hazırlıklı olmasına bağlıdır”
Dr. Singh, “Güneş zehirlenmesine yakalanmak için gereken maruz kalma süresi enleme, rakıma ve cildin hazırlıklı olmasına bağlıdır” diye ekliyor. “Bunun anlamı şudur: Soğuk havalı bir iklimde yaşıyorsanız ve farklı bir coğrafi bölgeye uçuyorsanız, cildiniz oraya uçabildiğiniz süre kadar çabuk adapte olamayacaktır. Dolayısıyla, aynı cilt tonuna sahip olsalar bile, yerel halk ultraviyole radyasyonu detoksifiye etmek için daha iyi bir kapasiteye sahiptir.”
Dr. Singh, güneş zehirlenmesi riskine maruz kalmadan önce güneşte ne kadar zaman geçirebileceğinize dair uydurma bir formüle göre hareket etmek yerine, dışarıdayken cildinize göz kulak olmanızı öneriyor. “Sıcak mısınız? Cildiniz kırmızıya mı dönüyor? Bu, yandığı ve güneşten çıkma zamanının geldiği anlamına gelir. Koyu renkli ciltler bile kızarabilir ve eğitimli bir göz bunu fark edebilir. İnsanlar ciltlerinin kendileriyle ne zaman konuştuğunu bilirler, ancak bazen istemeden de olsa güneşin altında uyuyabilir ve hasarlarını artırabilirler” diyor.
Eğer güneş zehirlenmesi geçirirseniz, nasıl tedavi edeceğinizi bilmek önemli. Her üç doktor da bazen kendi kendinize tedavi yolu bulabileceğinizi söylüyor. Diğer zamanlarda ise 112'yi aramak ya da acil servise gitmek önemlidir. Bu, güneş zehirlenmenizin ne kadar kötü olduğuna bağlıdır. (Unutmayın, güneş zehirlenmesi bir spektrumda yer alır). Eğer söz konusu olan yanmış, su toplamış bir cilt ve hafif dehidrasyon ise, Dr. Hinshelwood bol miktarda su (ya da elektrolit bazlı bir içecek) içerek ve cildinize soğuk kompres uygulayarak kendi başınıza tedavi edebileceğinizi söylüyor. Dr. Singh, “Ne kadar kötü olduğuna bağlı olarak, yavaşça yapılan rehidrasyon, serin bir duş veya banyo, soğuk kompresler ve topikal steroidler gerekli olan tek şey olabilir” diyor.
Güneş yanığınız şiddetliyse (kabarcıklı cilt lezyonları gibi) veya diğer belirtileri (kafa karışıklığı, zihinsel durum değişiklikleri, baş dönmesi, mide bulantısı veya ateş) yaşıyorsanız, bunların hepsi en kısa sürede bir doktora görünmeniz için işaretlerdir. Dr. Hinselwood, “Aşırı sıcak çarpması müdahale edilmezse sizi öldürecektir” diyor.
Dr. Hinshelwood, sağlık görevlilerinin veya bir doktorun güneş zehirlenmesini tedavi etmek için atacağı ilk adımın vücudu soğutmaya çalışmak olduğunu söylüyor. Bu da sizi iç çamaşırlarınıza kadar soymak ve vücudunuza soğuk kompres uygulamak anlamına gelir. Vücudunuzun her yerine soğuk su da dökebilirler. Ayrıca güneş zehirlenmesi ve dehidrasyon el ele gitme eğiliminde olduğundan size serum takılmasını da bekleyebilirsiniz.
Güneş zehirlenmesinin kabarcıklı güneş yanığı kısmını tedavi etmek için bir ibuprofen almak ve cildinize aloe vera uygulamak yardımcı olabilir. Ayrıca cildinizi kapalı tutmalı ve iyileşene kadar güneşten uzak durmalısınız. (Yakın zamanda tekrar dışarı çıkmak için can atacağınızdan değil).
Elbette güneş zehirlenmesine hiç yakalanmamak, tedavi etmek zorunda kalmaktan çok daha iyidir. Dr. Singh, güneş zehirlenmesini önlemenin büyük bir kısmının sağduyudan geçtiğini söylüyor. "İnsanlar genellikle kendi vücutlarını dinlemeyi bıraktıklarında başları derde giriyor. Kızarıklık ve aşırı cilt sıcaklığı belirtisi görüldüğünde, stratejinizi yeniden değerlendirmenin ve güneşe ara vermenin zamanı gelmiş demektir" diyor.
Bunların çoğu zaten bildiğiniz güneşten korunma temellerine dayanıyor: Eğer güneşte vakit geçirecekseniz, cildinizi koruyan giysiler giyin ve güneş kremi sürün. Eğer kel iseniz, başınıza da güneş kremi sürmeniz gerekir. Dr. Hinshelwood kişisel olarak SPF 50 kullanıyor ve güneşe çıkacak herkese bu SPF gücünü öneriyor. Dr. Paul, kendinizi korumak için en azından SPF 30'u tercih edin diyor.
Unutmayın, güneş zehirlenmesine ısı da neden olabilir, bu da yanmadan da yaşayabileceğiniz anlamına gelir. Dr. Hinshelwood, Deniz Kuvvetleri'ndeyken ve Afganistan'a konuşlandırıldığında bunu ilk elden gördü. Denizciler güneşten koruyucu kıyafetler giyiyor ve SPF kullanıyorlardı, ancak bazıları yüksek sıcaklıkta (sıcaklığın 44 dereceye ulaştığını söylüyor) çok az rahatlama ile birkaç gün üst üste kaldıkları için güneş zehirlenmesi yaşadılar. Kendinizi güneş zehirlenmesinin sıcak çarpması kısmından korumak için, susuz kalmamanızı ve şaşkınlık, baş dönmesi veya baygınlık hissi gibi sıcak çarpmasıyla ilgili semptomlardan herhangi birini yaşamaya başlarsanız güneşten uzaklaşmanızı söylüyor.
Yaşadığınız yerden daha sıcak bir yerde tatil yapıyorsanız, Dr. Hinshelwood ekstra dikkatli olmanızın önemli olduğunu söylüyor; evinizde alıştığınız aktivite seviyesini koruyamayacaksınız. “Joshua Tree Ulusal Parkı yakınlarında yaşıyordum. Yılda en az bir kez, uyum sağlayamadıkları için güneş zehirlenmesi, hatta daha da kötüsünü yaşayan turistler oluyordu” diyor.
BU İÇERİK İLK OLARAK GQ US WEB SİTESİNDE YAYINLANMIŞTIR.
