Kolesterol muhtemelen hakkında yalnızca az çok bilgi sahibi olduğunuz bir şey; yoğurt ve margarin ambalajlarında “kolesterolü düşürmeye yardımcı” ibaresinden tanıdık gelir — en azından, birçok sağlık ürününün ifade ettiği şekliyle, “kötü” kolesterolü düşürmekten söz edilir.
Ama kötü kolesterol diye bir şey yok. Podcast’ler ve yemek kitaplarıyla tanınan The Doctor’s Kitchen projesinin yaratıcısı Dr. Rupy Aujla “İyi” kolesterol de yok. “Kolesterol, kolesteroldür,” diyor . Daha özel olarak bakarsak kolesterol, vücudumuzun kendisinin ürettiği ama aynı zamanda yiyecekler yoluyla da aldığımız, insan vücudu için temel bir yağlı maddedir. Hücre zarlarımızı ve testosteron gibi hormonlarımızı oluşturmak gibi birçok önemli işlevi vardır.
İnsanların aslında “iyi” ve “kötü” kolesterol dediği şey, kolesterolün vücutta nasıl taşındığıdır — bu taşıma işlemini lipoprotein adı verilen parçacıklar yapar. Aile hekimi Dr. Jeff Foster’a göre yüksek yoğunluklu lipoproteinler (HDL), kandaki yağı alıp karaciğere taşır “ve orada bir zarara yol açmaz”. Düşük yoğunluklu lipoproteinler (LDL) ise yağı “karaciğerden çıkarıp kana taşır — bu da atardamarlar gibi yerlere yapışmasına yol açabilir”. İşte bu yüzden çok fazla LDL’ye sahip olmak kalp sorunlarına yol açabilir. (Tüm bu detaylara derinlemesine inmek isterseniz, Aujla bu konuyu ele aldığı birkaç podcast’e sahip.)
Kolesterol seviyelerinizi kan veya parmak ucu testiyle ölçtürebilirsiniz — NHS, 40 yaş üstündekilere, fazla kilolu olanlara veya ailesinde kalp rahatsızlığı öyküsü bulunanlara bu testi yaptırmayı öneriyor. Dr. Foster’a göre bu test kendi başına faydalı olsa da, en iyi sonucu QRISK testiyle birlikte verir. QRISK testi, tıbbi verilerinizi kullanarak kalp-damar hastalığı geliştirme riskinizi hesaplar. “Diyelim ki kolesterol seviyeniz sınırda,” diyor Foster, “o zaman QRISK skorunuzu bilmek, bu bilgiye dayanarak bir şey yapmanız gerekip gerekmediğine dair daha net bir fikir verir.”
Kolesterolünüzü düşürmeniz gerekiyorsa, işe başlamanın en iyi yollarından biri beslenmedir. Doymuş yağ oranı yüksek yiyecekleri hayatınızdan çıkarın; kek ve cips gibi abur cuburlar da elbette bu listenin suçluları arasında. Bunun yerine, somon ve uskumru gibi yağlı balıklar ve avokado gibi doymamış yağlar yönünden zengin besinlere yönelin, çünkü bunlar HDL seviyenizi artırır ve “LDL’nin etkisini azaltır,” diyor Foster. Aujla ise “özellikle edamame; yani soya fasulyesi, tofu, tempeh gibi soya bazlı baklagiller; ceviz ve badem gibi kuruyemişler”e özel bir vurgu yapıyor. British Heart Foundation da tam tahıllı ekmek, esmer pirinç, mercimek ve nohut gibi yüksek lifli gıdaların tüketilmesini öneriyor. Aujla’ya göre sadece daha az yemek yemek bile — ihtiyacınızdan %5 ila %10 daha az kalori almak — “LDL kolesterolünüzü azaltmada defalarca kanıtlanmış bir yöntem.”
Foster’a göre, sağlıklı yaşamla ilgili genel geçer kurallar burada da geçerli – bunlar kolesterolünüzü doğrudan değil, dolaylı olarak iyileştirmeye yardımcı olur. Örneğin, çok fazla alkol tüketmek karaciğerinize zarar verir; bu da “kolesterolünüzü gerektiği gibi yönetememenize” yol açar. Sigara içmek QRISK skorunuzu etkiler ve bu da “sınırda” kabul edilen kolesterol seviyenizi gerçek bir soruna dönüştürebilir. Egzersiz yapmak kolesterolün karaciğere taşınmasına yardımcı olur; kötü uyuyorsanız, sağlıklı beslenme “çoğu zaman bozulur”.
Ancak ailenizde yüksek kolesterol geçmişi varsa ya da yaşam tarzı değişiklikleri işe yaramıyorsa, ilaç tedavisi çözüm olabilir. Kolesterolü düşüren bir ilaç türü olan statinler artık yaygın şekilde reçete ediliyor ve çoğu insan için, nadiren görülen ağrılar dışında, ciddi bir yan etkisi bulunmuyor. Daha yeni bir ilaç olan Inclisiran hâlâ aile hekimleri üzerinden ulaşılması zor olsa da, etkili olduğunu söylüyor Foster. Doktorunuzun önerebileceği başka ilaçlar da olabilir; ayrıca Benecol gibi kolesterol düşürücü gıda ürünleri daha küçük ama yine de anlamlı bir etki yaratabilir.
Kolesterolü düşürmeye yönelik çabalarınızı, genel sağlık yaklaşımınızdan ayrı düşünmemelisiniz. “Kolesterolün detaylarına fazlaca odaklanıyoruz,” diyor Foster, “ve genel sağlık durumumuzun sadece iyi bir diyetle zaten iyileşebileceği gerçeğini göz ardı ediyoruz. Gerçek fark yaratan şeyler, aslında 40 yıldır bildiğimiz şeyler.” Sonuçta, Foster’a göre mesele şu noktada özetlenebilir: “Sadece kendinize iyi bakın, abartmayın.” – bu mesajı muhtemelen bir yoğurt kabının üstünde göremezsiniz, ama yine de oldukça faydalı.
BU İÇERİK İLK OLARAK BRITISH GQ WEB SİTESİNDE YAYINLANMIŞTIR.
