Şanslıyız, bu soruları ilk kez biz sormuyoruz. Daha önce de yaratıcılığın nasıl bir şey olduğunu anlamaya çalışmış, iyi fikirlerin ne tür bir zihinsel işleyişle ortaya çıktığını merak etmiş insanlar var. Bunlardan biri de, reklam dünyasının gelmiş geçmiş en yaratıcı isimleri arasında sayılan James Webb Young.
Onun bu soruların yanıtlarını arayıp bulduğu kitap, Türkçede de yayınlandı: İyi Fikir Bulma Tekniği... Young kitabında, fikir üretmenin sanıldığı gibi esrarlı bir iş olmadığını, hatta bir otomobil fabrikasındaki montaj sürecinden farksız olduğunu iddia ediyor: “Fikirlerin üretimi de bir montaj fabrikasında gerçekleşir. Bu üretim sürecinde zihin, öğrenilebilir ve kontrol edilebilir bir yöntem izler ve bu yöntemin etkili şekilde kullanılması için, başka herhangi bir iş aletinde olduğu gibi, tekniğin pratik yapılarak geliştirilmesi gerekir.”
Young’a göre “Bir fikir, eski unsurların yeni bir kombinasyonundan başka bir şey değildir.” Başka bir deyişle “yaratıcılık” dediğimiz şey, kelimenin kendisinin akla getirdiği gibi, bir şeyi yoktan var etmek değildir. Yaratıcı düşünce süreci sonunda ortaya çıkan fikirler, aslında daha önce de mevcut olan şeyler arasında yeni bağlantılar kurmaktan ibarettir.
Young, yaratıcılık sürecinin bu temel dinamiğini ortaya koyduktan sonra, bir de beş aşamalı bir fikir üretme yöntemi sunuyor.
Fikirleri ilham perileri getirmez. Fikir bulmak için öncelikle “aralarında yeni kombinasyonlar kuracağınız” ham materyaller bulmanız gerekir. Bu materyaller çözüm aradığınız sorunla doğrudan ilişkili olabileceği gibi, genel veya söz konusu sorunla tümüyle ilişkisiz gibi görünen konularla ilgili de olabilir. Ham materyal edinmenin en iyi yolu ise ilgi alanlarımızın sayısını artırmaktır. Ne kadar çok alanla ilgili ham materyal sahibi olursak, aralarında yeni kombinasyonlar kuracak o kadar çok malzememiz olur.
Yaratıcı sürecin ikinci aşaması, ilk aşamada elde edilen malzemeleri zihnimizde “çiğnemeye” başlamaktır. Böylece farklı alanlardan elde edilen malzemeler arasında yeni zihinsel ilişkiler kurulmaya başlanır. Bu aşamada akla primitif ve belki biraz komik fikirler de gelecektir. Onları tümüyle unutulmaya terk etmeyin, bir kenara not edin. Unutmayın, bu ham fikirler büyük fikirlere ebelik yapabilir.
Üçüncü aşamada hiçbir şey yapmanız gerekmiyor. Aksine çözüm bulmaya çalıştığınız sorunu zihninizden ya da en azından zihninizin yüzeyinden olabildiğince uzaklaştırmanızda fayda var. Bu aşamada yapılan şey, yeni kombinasyonlar yaratma işini bilinçaltına havale etmektir. Sherlock Holmes’un bir vakayı çözmenin tam ortasındayken kalkıp konser dinlemeye gitmesinin ardındaki neden de budur. Yeterince zaman varsa soruna çözüm bulmayı ertesi güne bırakmak da çok işinize yarayacaktır. Uykudayken bilinçaltınız yeni kombinasyonlar kurmak üzere çok daha aktif olacaktır. Önemli kararlar vermeden önce bir gece üzerine uyuyun diye boşa söylemiyorlar.
İlk üç aşamanın hakkını verdiyseniz, dördüncü aşama bir anda ve neredeyse kendiliğinden gelecektir. Aradığınız fikir gökten düşercesine zihninizde belirecektir. Bu her an, hiç beklemediğiniz bir zamanda da olabilir. Banyo yaparken, tıraş olurken, sabah yarı uyanık haldeyken veya bir ağacın altında oturup düşünürken...
Fikriniz zihninizde bir kez belirdikten sonra iş bitmiyor. Esas zor süreç şimdi başlıyor. Bu noktadan itibaren fikrinizi gerçek hayatın soğuğuna çıkarmanız, eksik gediklerini tespit etmeniz ve mümkünse bunları düzeltmeniz gerekiyor. James Webb Young, bu acılı aşamaya “yarının soğuk ve gri şafağı” diyor. Bu aşamada pek çok fikrin hayatın gerek ve gerçeklerine dayanamayıp uçup gitmesi de kuvvetle muhtemeldir ama siz yine de endişe etmeyin: Ne de olsa artık elinizde bir fikir bulma tekniği mevcut.
Yazının başında sorduğumuz soruyu şimdi yanıtlayalım: Bazı insanların “doğuştan” daha yaratıcı olmalarının sebebi, zihinlerini şekillendiren fizyolojik ve psikolojik faktörlerin, onlar farkında olmadan, beyinlerinin farklı ilgi alanlarına ait bilgileri depolayan bölgeleri arasında daha kolay ilişki kurmasından, başka bir deyişle eldeki eski malzemeler arasında yeni kombinasyonlar kurmaya daha yatkın olmasından kaynaklanıyor.
