Birkaç yıl önce beyin sisi hakkında hiç düşünmezdim, hatta muhtemelen bu terimi hiç kullanmazdım. Şimdi ise ne yazık ki artık sadece tıbbi bir jargon değil; günlük kelime dağarcığımın bir parçası haline geldi. Uzun zamandır sağlık uzmanlarının radarında olan bu fenomen, son yıllarda daha fazla dikkat çekmeye başladı. Ancak vakalarda gerçekten bir artış oldu mu, yoksa beyin sisi her zaman hayatımızın bir parçasıydı da şimdi mi kolektif bilincimizin bir parçası haline geldi?
New York Tıp Fakültesi'nde Psikiyatri ve Davranış Bilimleri Bölümü profesörü ve başkanı olan Stephen Ferrando, 30 yıldır bu alanda çalışıyor ve üç büyük beyin sisi dalgası gördü: ilk olarak kronik yorgunluk sendromu araştırmalarının artmasıyla, ardından agresif kanser tedavileriyle ilişkili "kemo-beyin" ve şimdi de long COVID (uzun vadeli COVİD-19 hastalığını - dört haftadan uzun süren belirtiler - ve COVID sonrası sendromunu -12 haftadan uzun süren belirtiler- kapsar) ile. Pandeminin başlamasından sonra, bu terim artık yerleşmiş gibi görünüyor: Google'da "beyin sisi" aramaları hızla artarak Ocak 2021'de zirveye ulaştı. Eskiden insanların sadece küçük bir alt kümesi bu semptomu yaşarken, şimdi nüfusun büyük bir bölümünü etkiliyor. Ferrando, "Long COVID tüm bunları zirveye taşıdı" diyor.
"Bu genel bir yavaşlık ya da net düşünme yeteneğinin azalmasıdır"
Öznel bir deneyim olan beyin sisi, odaklanma veya çoklu görev yapma yeteneğinin azalmasıdır. Ferrando, "Bu genel bir yavaşlık ya da net düşünme yeteneğinin azalmasıdır" diyor. Tam da kulağa geldiği gibi, sanki başımın tepesine bir sis çökmüş gibi hissediyorum. Kendimi kötü hissediyorum. Sanki etrafımdaki dünyaya ayak uyduramıyorum; her şey benim durgun işleyişim için çok hızlı hareket ediyor.
Duality Psikolojik Hizmetler'de lisanslı klinik psikolog ve nöropsikolog olan PsyD Joel Frank, "Farkında olmasalar bile herkes bir noktada bunu hissetmiştir" diyor. "Sadece soğuk algınlığı ya da grip olduğunuzda bile hafızanız zayıflar; konuşurken gerçekten söylemek istediğiniz kelimeleri bulamazsınız. İçkili bir geceden sonra olduğu gibi bulanık hissedebilirsiniz." Ancak bunun kendi başına bir durum olmadığını, vücudunuzun homeostazdan bir kayma yaşadığının bir işareti olduğunu açıklıyor. Bu homeostaz kaymasının en büyük nedenlerinden biri nedir? Long COVID.
Ferrando ve ekibi, uzun bir COVID programının parçası olan ve basit hafıza görevlerini içeren bilişsel beceri testleri yapan yaklaşık 60 çalışma katılımcısını işe aldı. "Bu kişilerin beklenenden daha fazla bir alt kümesinin nöropsikolojik test bozukluğuna sahip olduğunu gördük" diyor. "Bu testlerde COVID'den etkilenmeyen popülasyon kadar başarılı değiller." Yani, beyin sisinden şikayet ettiklerinde, sorun sadece kafalarında değil. "Kesinlikle bir şeyler oluyor" diyor. Yakın zamanda yapılan bir çalışma, bu beyin sisinin, ruh halini düzenleyen ve bilişsel işlevi etkileyebilen bir nörotransmitter olan ve COVID hastalarında bulunan düşük serotonin seviyelerinden kaynaklanabileceğini buldu.
Anksiyete ve depresyon da beyin sisinde önemli rol oynar, çünkü anksiyete çalışma belleğini olumsuz etkiler ve majör depresif bozukluğu olan hastalar odaklanma eksikliği, sözcüklere erişim ve karar verme güçlüğü gibi bilişsel semptomlarla yüklenir. Frank, "Akıl hastalıkları duygusal ve bilişsel açıdan zihni o kadar yoruyor ki beyin sisi üretebiliyor" diyor. Ancak 2020'den bu yana anksiyete ve depresyon oranları da en az yüzde 25 arttı, bu yüzden bu biraz "tavuk ve yumurta" senaryosu. Akıl hastalığı mı yoksa COVID mi beyin sisini daha çok etkiliyor? Ferrando, "Bu 64 milyon dolarlık bir soru," diyor. Bu karmaşık bir etkileşim. 2023'te yapılan bir araştırmaya göre, şiddetli COVID vakaları depresyonla örtüşüyor. Yine de beyin sisinin tek nedeni bunlar değil. Frank, tiroid sorunları veya hormon düzensizliği gibi tıbbi durumların yanı sıra beslenme yetersizlikleri, uyku yoksunluğu, ilaçlar ve madde kullanımının da beyin sisine yol açabileceğini söylüyor.
Nedenlerinin çeşitliliği ve karmaşıklığı sebebiyle, beyin sisi için her derde deva bir ilaç yok. Ferrando, "Elimizde kolay cevaplar yok" diyor. Sorunun kökenine inmek için çok fazla deneme yanılma yapmak gerekebilir. Frank, "Beyin sisi ile başa çıkmak için gerçekten çalışmak istiyorsanız, her sabah kendinize gelmek için bir ilaç almanız yeterli olmayacaktır" diyor. İlk adımın doktorunuzu ziyaret etmek ve herhangi bir tıbbi nedeni ortadan kaldırmak için kan testleri yaptırmak olduğunu söylüyor. Anksiyete veya depresyonunuz olup olmadığını belirlemek için bir ruh sağlığı uzmanına görünmeyi düşünün. Ayrıca uyku kalitesi ve diyet gibi iyileştirebileceğiniz yaşam tarzı faktörleri üzerinde de düşünmelisiniz. "Genellikle diyet danışmanlığı ve Akdeniz diyeti gibi anti-enflamatuar bir diyet öneriyoruz" diyor Ferrando, "ya da bir uyku hijyeni rejimi entegre ediyoruz." Bu, belirli bir saatte ekran başından kalkmak ve duş ya da müzik gibi "gevşeme" aktiviteleri gibi bireyselleştirilmiş davranışsal müdahaleleri içerir.
Frank, beyin sisi yaşıyorsanız, bilişsel rezervlerinizin normalden daha hızlı tükenebileceğini, bu nedenle onunla savaşmak yerine onunla birlikte çalışmanın önemli olduğunu söylüyor. Daha iyi bir içgörü elde etmek için beyin sisinin ne zaman ortaya çıktığını takip edin, diyor. Ardından, günlük hayatınızda ayarlamalar yapın. "Eğer bir kişi bulanıklaşmaya başlamadan ve bilişsel yetenekleri bozulmadan önce sadece 30 dakikalık tutarlı bir çalışmayı kaldırabiliyorsa, mola vermesi gerekir." Beyninizin ihtiyaçlarına uyum sağlayarak, dişlilerin en iyi şekilde dönmesini sağlamak için kendinizi hazırlamış olursunuz.
BU İÇERİK İLK OLARAK GQ US WEB SİTESİNDE YAYINLANMIŞTIR.
