Sabahları yataktan sanki hiç uyumamışçasına yorgun kalkmak, öğleden sonra pilimizin bitmesi, gece ise aniden gelen bir enerji patlaması ile uykuyu zor getirmek... Belki de birçoğumuzun ortak paydada buluşabileceği bir senaryo bu.
Gün içerisinde yaşadığımız enerji seviyelerimizdeki bu değişimin ana kaynağı ise kortizol seviyemiz. Kortizol böbreküstü bezlerimiz tarafından üretilen bir hormon. Genellikle vücudumuz tarafından düzenlenen kortizolün temel görevlerinden biri ise stres anlarında vücudumuzun savunma mekanizmasını harekete geçirmek. Adrenalin hormonuna daha çok aşina olsak da stres anlarında salgıladığımız kortizol, savaş ya da kaç durumuna geçmemize yardımcı olur. Sağlıklı ve dengeli üretilen kortizol bizi ayık tutmaya yardımcı olurken, tehlike anlarında çevresel faktörlere verdiğimiz tepki için de oldukça gerekli. Fakat dengesi bozulan her şey gibi normalin üzerinde salgılanan kortizol bizi kronik bir stres haline sokabilir.
Gün içerisinde uyandığımız andan itibaren modern stres faktörleri tarafından tetikleniyoruz. Savaş ya da kaç moduna girdikçe tekrar merkezlenmek giderek daha zorlaşıyor. Salgılanan stres hormonu vücuda tehlikeyi haber verebilmek için her seferinde bir öncekinden daha yüksek dozda oluyor; fakat karşı karşıya olduğumuz “tehlike” trafik, e-mailler ya da ödemeyi unuttuğumuz bir fatura oldukça vücudumuzu maruz bıraktığımız bu durum sağlıksız bir hal alabiliyor. Artan kortizol seviyeleri sonrası yaşanan ani enerji patlamaları ise bizi aslında olmayan bir hayati tehlikeden koruyor ve etkisi geçtiğinde bizi öncekinden de yorgun bırakıyor. Etkisinin hiç geçmediği ve sürekli tetiklenerek bitmek bilmeyen stres, baş ağrısı ve anksiyeteye sebep olduğu durumlar da olabiliyor. Hem psikolojik hem de fiziksel sağlığımızı tehlikeye sokan, bizi gündelik olarak stresli ve huzursuz bir yaşama iten bu durumun önüne geçmek için kortizol seviyemizi doğal yollarla azaltabileceğimiz yöntemler mevcut.
Stres Yönetimini Sağla
Herkesin stres ile baş etme yöntemi birbirinden farklılık gösterebilir. Ama önemli olan sizi rahatlatan ve parasempatik sinir sisteminizi devreye sokacak olan yöntemi keşfetmek ve onu günlük rutininize dahil etmeye çalışmak. Bu aktiviteyi bir görev olarak algılamak ve günlük yapılacaklar listenize eklemek sizi daha çok strese sokabileceği için gün içerisinde rahatlayabileceğiniz ve nefes alabileceğiniz anlar yaratmak bile yeterli olacaktır. Meditasyon ya da nefes egzersizlerini denemek, yoğun olduğunuz anlarda beşer dakikalık ufak molalar vermek ve temiz havada vakit geçirmeyi önceliklendirmek bir öneri olabilir.
Yeterince Uyku
Uyku düzenimizin bozulması, biyolojik saatimizin de bozulmasına sebep olduğu gibi; birçok hormonun da uyku sırasında dengelenmesini zorlaştırmaktadır. Kortizol seviyeleri dengede olan kişilerde kortizol sabah en yüksek seviyelerdeyken gece uyku zamanına kadar düşerek devam eder. Kortizol seviyeleri yüksek kişilerde ise tam tersi olarak gece kortizol en yüksek halinde iken gün içerisinde düşük seviyelerde olacağı için halsizlik ve yorgunluk hissedilir. Kortizol seviyeleri yüksekken uyumak zor olabileceğinden uyumak istenilen saat öncesinde bedeni rahatlatacak ve parasempatik sinir sistemini aktive edecek aktivitelere yönelinmesi hormonları dengeleyerek uykuya geçiş sürecini kolaylaştırabilir.
Kafein Tüketimine Dikkat
Kortizol seviyelerindeki dengesizlik uyku düzenini de etkilediği için geç saatlerde tüketilen kafein uyku problemlerini ve gün içerisinde hissedilecek olan yorgunluğu artıracaktır. Günlük kafein tüketiminin olabildiğince azaltılması vücuttaki kortizol ve melatonin seviyelerini dengede tutmaya yardımcı olarak enerji seviyelerimizi de dengeler. Özellikle sabah aç karnına tüketilen kafeinin kortizol seviyelerini aniden yükseltmesi, öğleden sonra hızlı bir düşüşü de beraberinde getirecektir.
Gıda Yardımı
Yüksek kortizol seviyeleri, kronik strese bağlı olarak kilo alımına sebep olabilir. Asıl probleminiz olan bu hormonal soruna yönelmedikçe de beslenme alışkanlıklarınızı değiştirmeniz veya spora başlamanız etki etmeyecektir. Kötü yönetilen kan şekeri düzeyleri yüksek kortizole sebep olabileceği gibi yüksek şekerli, işlenmiş gıdalardan uzak durulması ve yerine bol antioksidanlı ve lifli gıdalar tüketilmesi önerilmektedir.
Tempoyu Düşür
Tempolu hayatımızda yaşadığımız gündelik stresin ardından yapacağımız egzersizlerde halihazırda yüksek olan kalp ritmimizi dengelemeyi tercih edebiliriz. Özellikle tempolu koşu ya da HIIT gibi antrenmanlar kortizol seviyelerinin yükselmesine katkıda bulunurken tempoyu düşürerek yoga, pilates ya da yürüyüş gibi egzersizlere yönelmek bedenimiz ve sinir sistemimiz için zaman zaman daha faydalı olabilir.